تولید گوشت و تخم مرغ در سالیان اخیر، در سراسر جهان به سرعت در حال افزایش می باشد. و انتظار می روداین روند ادامه یابد. پیش بینی می شود که بیشترین افزایش در میزان تولیدات صنعت طیور د ر دو دهه آینده درکشورهای در حال توسعه رخ خواهد داد، جاییکه رشد سریع اقتصادی، شهرنشینی و درآمد روبه رشد خانوارهاباعث افزایش تقاضا برای پروتئین های حیوانی خواهد شد.
عوامل متعددی در رشد مداوم تولید طیور در جهان نقش داشته اند، از جمله:
1) پیشرفت ژنتیک ی صورت گرفته در گونه های طیور برای تولید گوشت و تخم مر غ
2) درک بهتر اصول تغذیه
3) کنترل بیمار ی
به عنوان مثال، سن مرغ گوشتی برای رسیدن به وزن بازار (2 کیلوگرم ) به طور پیوسته از 63 روز در سال 1976به 35 روز در سال 2009 کاهش یافته است و ضریب تبدیل خوراک(FCR) نیز همچنان رو به بهبود است. این روند رو به رشد در صنعت پرورش طیور تأثیر عمیقی بر تقاضای خوراک و مواد اولیه دارد. خوراک، مهمترین بخش در پرور ش طیور از نظر هزینه است و در دسترس بودن خوراکهای با قیمت پایین و باکیفیت برای تأمین نیاز پروتئین حیوانی بازار، بسیار تعیین کننده است.
سیستم های پرورش و تغذیه
تارخچه توسعه صنعت پرورش طیور شامل سه بخش می باشد:
1) سیستم های سنتی، شامل طیور خانگی (پرورش و نگهداری پرندگان به صورت سنتی در حیاط خلوت و باغچه های منازل)
2) سیستم های نیمه تجاری در مقیاس کوچک.
3) سیستم های تجاری در مقیاس بزرگ.
هر یک از این سیستم ها بر اساس نوع پرورش شامل روش های منحصر به فردی می باشد و در واقع این سه سیستم پرورشی با یکدیگر تفاوت های زیادی دارند.
برای مثال، به میزان قابل توجهی در سرمایه گذاری، نوع پرندگان مورد استفاده، سطح پرورش متفاوت هستند، همینطور منابع تأمین کننده خوراک، نوع تغذیه و الزامات مورد نیاز برای پرورش طیور نیز بسته به سیستم مورد استفاده بسیار متفاوت است.
سیستم سنتی رایج ترین نوع تولید طیور در اکثر کشورهای در حال توسعه است.
منابع غذایی احتمالی برای پرندگان محلی پرورش یافته در این سیستم عبارتند از:
1) زباله های خانگی؛
استفاده از پتانسیل محیط پرور ش (حشرات، کرم ها، حلزون ها، سبزی ها، دانه ها و غیره) ؛
2) بقایای گیاهی، علوفه و گیاهان آبی
3) محصولات جانبی واحدهای صنعتی کوچک محلی (غلات جانبی و غیره).
هرچند سیستم پرورش سنتی طیور مادامی که بارندگی خوب باشد و منابع طبیعی و پسماندهای زراعی در دسترس باشند، تداوم دارد و می تواند پاسخگوی نیاز پرورش دهندگان محلی باشد.
بین سیستم های پرور ش سنتی و تجاری، سیستم نیمه تجاری است که با¬¬ گله¬های کوچک تا متوسط (50تا 500 پرنده) که گله مورد پرور ش از ژنوتیپهای محلی، آمیخته یا اصلاح شده بوده و حداقل بخشی از خوراک گله را ترکیبات تجاری تشکیل میدهد.
چندین استراتژی تغذیه ممکن است در این سیستم استفاده شود:
1) پرورش و تغذیه در مزرعه، با استفاده از مو اد اولیه خوراک خریداری شده و در دسترس محلی ؛
2) رقیق کردن خوراک های تجاری خریداری شده با مواد خوراکی موجود در مزرعه؛
3) مخلوط کردن مخلوط کنسانتره خریداری شده با مواد محلی یا غلات کامل.
با این وجود امروزه سیستم صنعتی و تجاری در مقیاس بزرگ در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جایگزین سیستم های قدیمی سنتی و نیمه سنتی شده اند. و از سویه های تجاری اصلاح نژاد شده جهت پرورش استفاده می کنند. در سیستم تجاری پرور ش، خوراک مهم ترین جزء هزینه متغیر می باشد و حدود 70 درصدهزینه تولید را این بخش در برمی گیرد.
بهره وری و کارایی بالا به تغذیه خوراک های فرموله شده بر اساس استانداردهای تغذیه ا ی بستگی داردکه برای برآوردن نیاز پرندگان به مواد مغذی فرموله شده است.
طیور نیازمند تغذیه با جیره های متعادل و بالانس شده می باشند
اکثرگونه های طیور همه چیزخوار هستند و سکوم در آنها فعالیت چندانی ندارد. استثنا در این موردشترمرغ و غاز می باشد که سکوم در آنها توسعه یافته هست و فعالیت تخمیر میکروبی در این بخش امکان استفاده از منا بع فیبری جیره را فراهم می سازد. هرچند دستگاه گوارش در طیور دارای اندام های بیشتری است اما به نسبت سایر حیوانات اهلی کوتاهتر می باشد. از ویژگی های منحصر به فرد دستگاه گوارش طیور می¬توان به چینه¬دان و سنگدان اشاره کرد. در جوجه های گوشتی با سرعت رشد بالا مدت زمانی که طول می کشد غذا از دهان به کلواک منتقل شود و مواد مغذی هضم و جذب شوند، کمتر از سه ساعت است. بنابراین با توجه به اینکه طول دستگاه گوارش کوتاه بوده و سرعت عبور غذا نیز سریع می باشد، برای رسیدن به عملکرد بالا در سویه های جدیدمورد پرورش، نیاز به جیره های حاوی مواد مغذی متراکم می باشد که به راحتی هضم شده و نیازمندی های پرورشی و رشد را در پرنده فراهم نماید. دراین بین تعادل مواد مغذی اهمیت ویژه ای برخوردار است.
به دنبال تغییر ات ژنتیکی در سرعت رشد و بازده خوراک در سالهای اخیر، فیزیولوژی بدن پرندگان موردپرور ش نیز تغییر یافته است. بنابراین نیازمندیهای مواد مغذی و نحوه مدیریت تغذیه جهت دستیابی به حداکثررشد در سو یه های جدید نیز که پتانسیل رشد بالایی دارند تغییر کرده است.
پتانسیل ژنتیکی بالای سویه های فعلی طیور تنها با خوراک¬هایی که فرمول مناسبی دارند و دارای پروتئین و انرژی متراکم میباشند قابل دستیابی است و هر گونه تغییر در تغذیه تقریباً بلافاصله در عملکرد پرنده منعکس می شود. این امر به طور موفقیت آمیزی توسط صنعت طیور تجاری برای بهبود رشد، عملکرد لاشه و تولید تخم تحت کنترل می باشد .
اصطلاح "طیور "شامل طیف وسیعی از گونه های اهلی، از جمله جوجه، بوقلمون، اردک، غاز، پرندگان شکاری (مانند بلدرچین، قرقاو ل و کبک) و شترمر غ می شود. از آنجاییکه بیش از 90 درصد بازار طیور ر ا مرغ گوشتی وتخمگذار تشکیل می دهد، بیشتر تحقیقات نیز روی مرغ گوشتی و تخمگذار صورت گرفته است. با این حال، اصول مدیریت تغذیه برای جوجه ها به طور کلی برای سایر طیور که جهت تولید گوشت و تخم پرورش داده می شوند، قابل اجرا است.
مواد مغذی مورد نیاز
در پرورش طیور برای د ستیابی به حداکثر ضریب ر شد و سلامت به مجموعه ای از مواد مغذی در جیره پرنده احتیاج می باشد. برای این منظور باید تو جه داشت که مواد مغذی مور نیاز پرنده بسته به سویه مورد پرورش،سن، مرحله پرورش، درصد تولید، هدف از پرور ش و وضعیت سلامت پرند ه متفاوت می باشد. شرکت های پرورش دهنده و تأمین کننده جوجه تجاری طیور با توجه به نیازمندی های سویه مورد پرورش جداولی را بر اساس حداقل نیازمندیها و مراحل مختلف پرورش در کاتالوگ های راهنمای سویه ارائه داده م¬یدهند که در دسترس مدیران تغذیه و پرورش دهندگان می باشد تا به عنوان راهنما بتوانند جهت تنظیم جیره براساس نیازمندی های پرنده ازالزامات توصیه شده توسط شرکت پرورش دهنده که جوجه را تأمین می¬کنند، استفاده کنند.
طیور برای حفظ وضعیت فعلی خود) انرژی نگهداری( و امکان رشد بدن )افزایش وزن( یا تولید تخم مرغ به موادمغذی نیاز دارند. پرندگان به منبع ثابتی از انرژی، پروتئین، اسیدهای آمینه ضروری، اسیدهای چرب ضروری، موادمعدنی، ویتامین ها و از همه مهمتر آب نیاز دارند. طیور انرژی و مواد مغذی مورد نیاز خود را از طریق هضم درشت مغذی هایی همچون ذرت، سویا، انوا ع دیگر کنجاله ها، روغن که از منابع طبیعی تأمین می¬شود مواد معدنی،ویتامین ها و برخی از اسیدهای آمینه ضروری (لیزین، متیونین، ترئونین و تریپتوفان و... ) به دست می آورندکه اینها اغلب به عنوان مکمل های سنتتیک و مصنوعی ارائه می شوند.
انرژی
طیور می تواند انرژی را از کربوهیدرات های ساده، چربی و پروتئین دریافت کند. آنها قادر به هضم برخی کربوهیدرات های پیچیده همچون فیبر، نیستند، بنابراین فرمولاسیون خوراک باید بر اسا س انرژی قابل دسترس تنظیم شود. از انرژی متابولیسمی خوراک (ME) انرژی تأمین شده از طریق جیره برای طیور، می باشد و بر اساس برآور د اتلاف انرژی از طریق فضولات و کسر آن از انرژی کل اندازه گیری می شود .
اصولاً پرندگان برای تأ مین نیاز انرژی خود غذا می خورند، مشروط بر اینکه جیره غذایی از نظر سایر مواد مغذی ضروری متعادل باشد. بنابراین سطح انرژی جیره یکی از عوامل تعیین کننده اصلی در فرمولاسیون جیره طیوراست.
هنگامی که سطح انرژی جیره تغییر می کند، مصرف خوراک نیز تغییر خواهد کرد و سطوح سایر موادمغذی باید برای حفظ تعادل در فرمول بایستی اصلاح گردد. به همین دلیل، سطح انرژی جیره اغلب بیشترین اهمیت را در فرمولاسیون جیره های عملی برای طیور دارد. سویه ها ی مختلف طیور برای اهداف متابولیکی مختلف به مقادیر متفاوتی انرژی نیاز دارند و کمبود آن بر تولید و عملکرد تأثیر می گذارد. برای حفظ بهره وری بالا د رسویه ها ی طیور مدرن، معمولاً با جیره های نسبتاً پر انرژی تغذیه می¬شوند.
عامل تعیین کننده در انتخاب منبع تأمین کننده انرژی، هزینه و در دسترس بودن آن منبع می¬باشد.
ذرت به عنوان یکی از منابع نسبتاً ارزان و دردستر س از منابع بزرگ و رایج تأمین کننده انرژی در جهان مخصوصاً کشورهای در حال توسعه می¬باشد.
پروتئین
نیاز به منابع پروتئینی جیره جهت تأمین نیتروژن برای سنتز اسیدهای آمینه غیرضروری در بدن پرنده می¬باشد. و توجه به جداول نیازمندی های پروتئینی و اسیدهای آمینه ضروری متعلق به هر سویه این موضوع را تضمین می¬کند که تمام نیازههای پروتئینی و اسید آمینه های ضروری از طریق جیره در اختیار پرنده قرار گیرد .
نیازهای اسید آمینه طیور تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله سطح تولید، ژنوتیپ، جنسیت، وضعیت فیزیولوژیکی،محیط و وضعیت سلامت ی بستگی دارد. به عنوان مثال، سطوح بالای تولید گوشت بدون چربی به سطوح نسبتاً بالایی از لیزین نیاز دارد. همچنین نرخ بالای تولید تخم مرغ یا رشد پر به سطوح نسبتاً بالایی از متیونین نیازدارد. هرچند افزایش نیاز به یک اسید آمینه سبب تغییر در نسبت اسیدهای آمینه با یکدیگر نمی¬شود بدین معنا که بین اسیدهای آمینه در جیره طیور همواره باید تعادل برقرار باشد که بر اساس پروتئین ایده آل بیان می گردد.
چربی ها و اسیدهای چرب
هرچند طیور نیاز خاصی به چربی ها به عنوان منبع انرژی ندارند ولی به دلیل وجود چگالی انرژی بیشتر در چربی در مقایسه با کربوهیدرات ها و پروتئین ها، جیره طیور معمولا حاوی مقادی ری از چربی ها جهت تأمین انرژی موردنیاز می باشد. و این مقدار حدود 3 تا 5 درصد جیره های عملی طیور را شامل می شود. از دیگر مزایای استفاده از چربی ها در جیره طیور به کنترل گرد و غبار تولیدی در فرآیند تولید دان و خوشخوراکی دان می¬توان اشاره¬کرد.
لینولئیک اسید به عنوان تنها اسید چرب ضروری طیور می باشد که کمبود آن به ندرت مشاهده شده است. تأثیراصلی اسید لینولئیک در پرندگان تخمگذار روی اندازه تخم است.
مواد معدنی
مواد معدنی جهت تشکیل سیستم اسکلتی، حفظ سلامت عمومی، تعادل اسید و باز و برقراری هموستازدر بدن اهمیت بسزایی دارند.
کلسیم و فسفر فراوان ترین عناصر معدنی در بدن هستند و در کنار سدیم، پتاسیم، کلرید، گوگرد و منیزیم به عنوان مواد معدنی ماکر و طبقه بندی می شوند. مواد معدنی ماکرو عناصری هستند در جیره با غلظت¬های بیش از 100 میلی گرم بر کیلوگرم مورد نیاز است. کلسیم و فسفر برای تشکیل و حفظ ساختار اسکلتی و برای داشتن پوسته تخم مرغ خوب مو رد نیاز هستند.
عناصر کمیاب یا میکرو مینرال ها، از جمه مس، ید، آهن، منگنز، سلنیوم، روی و کبالت به عنوان اجزای مولکولهای بزرگتر و به عنوان کو -فاکتو ر آنزیم ها در واکنش های متابولیکی مختلف عمل می کنند. عناصر کمیاب درمقادیر بسیار کم مورد نیاز هستند. در واقع جیره غذایی طیور باید بر اساس نیازمندی های ماکرو و میکرومینرال ها تنظیم شود زیرا جیره های غذایی رایج بر پایه غلا ت تأمین کننده حد استاندارد و مورد نیز پرنده نیستند.
ویتامین ها
ویتامین ها به دو دسته محلول در چربی (ویتامین هایE ،D ،A وK )و محلول در آب (ویتامینB کمپلکس و ویتامینC) طبقه بندی می شوند. وجود تمام ویتامین ها به جز ویتامینC ، در جیره طیور ضروری می باشد.
ویتامینC به طور کلی به عنوان یک مکمل ضروری طبقه بندی نمی شود زیرا می تواند توسط پرنده سنتز شود.
با این حال، تحت شرایط استرس زا همچون استرس گرمایی، مکمل غذایی ویتامین C ممکن است مفید باشد.
نقش متابولیکی ویتامین ها پیچیده تر از سایر مواد مغذی است. ویتامین ها واحدهای سازنده بدن یا منابع انرژی نیستند، اما به عنوان واسطه در تمام مسیرهای بیوشیمیایی بدن شرکت دارند.
آب
هرچند آب مهم ترین ماده مغذی در تغذیه طیور می باشد ولی این اهمیت مورد غفلت قرار گرفته است.
آب تقریباً برتمام فعالیت های فیزیولوژیکی بدن پرنده تأثیر می گذارد تأمین مداوم آب برای موارد زیر مهم است:
1) هضم خوراک ؛
2) جذب مواد مغذی ؛
3) دفع مواد زائد. و
4) تنظیم دمای بدن.
آب حدود 80 درصد از بدن را تشکیل می دهد.
طیور همواره در حال خوردن و آشامیدن هستند بنابراین حتی اگر برای مدت کوتاهی منبع آب دردسترس نباشد و قطع گردد تولید و رشد به سرعت و به صورت برگشت ناپذیری تحت تأثیر قرار می¬گیرد. بنابراین آب باید همیشه در دسترس باشد. هم مصرف خوراک و هم سرعت رشد با آب همبستگی زیادی دارند. بیان دقیق میزان مصرف آب دشوار است و تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط محیطی، سن و وضعیت فیزیولوژیکی پرندگان قرار دارد و در اکثر شرایط، آب مصرفی دو برابر مقدار خوراک مصرفی در نظر گرفته می¬شود. دمای آب آشامیدنی باید بین 10 تا 25 درجه سانتی گراد باشد، دمای بالای 30 درجه سانتی گراد باعث کاهش مصرف آب و به طبع کاهش مصرف خوراک می شود.
کیفیت آب نیز به اندازه کیفیت خوراک مهم است و بدیهی تلقی می شود. باید توجه داشت که کیفیت پایین آب می تواند منجر به بهره وری ضعیف و ضررهای اقتصادی گسترده شود. باید هشیار بود که آب یک محیط ایده آل برای توزیع آلاینده ها مانند مواد شیمیایی و معدنی و تکثیر میکروارگانیسم های مضر می باشد. کیفیت پایین آب برای طیور می تواند در مناطق خشک و نیمه خشک که آب کمیاب است یک مشکل اساسی باشد. به ویژه، منابع آب زیرزمینی در این نواحی می توانند سطوح بالایی از نمک را داشته باشند. آب آشامیدنی حاوی کمتر از 0.25 درصد نمک توسط پرندگان قابل تحمل است، اما همین مقادیر پایین نیز اگر مصرف آب محدود شود می¬تواند باعث سمیت سدیم شود.
منابع:
.Ravindran, V. (2013). Poultry feed availability and nutrition in developing countries. Poultry development review, 2, 60-3
تحقیق و بررسی:
واحد تحقیق و توسعه شرکت ماکیان مکمل کیمیا