کیفیت پوسته از جنبه های مختلفی برای تولید کنندگان و حتی برای مصرف کنندگان حائز اهمیت است.

افزایش تخم مرغ­های شکسته به عنوان اولین آسیب اقتصادی و در ادامه کاهش درصد هچ و افزایش تلفات جنینی در مزارع جوجه کشی و در نهایت افزایش امکان نفوذ عوامل بیماریزا به درون تخم مرغ در مراحل بعدی، از آسیب های ناشی از کاهش کیفیت پوسته به شمار می­آیند. این مشکلات سالانه میلیون­ها دلار هزینه اضافی را برای تولید کنندگان بویژه در ماه های گرم یا در فاز های پایانی تولید به همراه دارد، از این رو اشتیاق زیادی برای شناخت عوامل تاثیر گذار بر کیفیت پوسته و راهکارهای رفع کاهش کیفیت پوسته در صنعت طیور وجود دارد.

عوامل موثر در کیفیت پوسته

فایند تشکیل پوسته یکی از سریعترین فرآیند های کلسیمی شدن شناخته شده تا کنون می­باشد.  96 درصد از پوسته تخم مرغ را کربنات کلسیم تشکیل داده است و باقی مانده آن شامل ماتریکس آلی، منیزیم، فسفر و برخی عناصر کمیاب می­باشد.  

 عوامل تغذیه ­ای

1. کلسیم و فسفر  

احتیاجات کلسیم و فسفر با افزایش سن تغییر می­کند. جیره بایستی حاوی مقدار کافی و قابل دسترس کلسیم برای پرنده باشد. ادعا هایی مبنی بر اهمیت اندازه ذرات منبع کلسیم در افزایش بهره ­وری کلسیم جیره شده است که تاکید ویژه ای بر فرآهم کردن 50 تا 70 درصد از ذرات کلسیم با ابعاد 2 تا 5 میلیمتر و مابقی به شکل پودر دارد (Nys, 1999).  برخی محققین استفاده همزمان صدف و آهک را در این ضمینه کارآمدتر توصیه می­کنند (Keshavarz and Nakajima, 1993;Richter et al., 1999). فسفر دومین عنصر تشکیل دهنده پوسته محسوب می­شود و کمبود آن در جیره موجب تحلیل منابع مواد معدنی در اسکلت مرغ تخمگذار می­شود. با این حال حفظ نسبت فسفر به کلسیم در جیره از اهمیت بالاتری برخوردار است و در صورت افزایش نسبت فسفر به کلسیم جذب کلسیم در روده کاهش و در نهایت موجب کاهش رسوب پوسته در تخم مرغ می­شود (Boorman and Gunaratne, 2001).

(افزایش فسفر رابطه معکوس با مقاومت پوسته دارد)

2.  ویتامین­ها

اهمیت ویتامین D در متابولیسم و جذب کلسیم و فسفر کاملا مشخص است. سایر اشکال ویتامینD از جمله 25 هیدرواکسی3D کارایی بیشتری نسبت به ویتامین D داشته و از نظر اقتصادی و در شرایط خاص میتوان در جیره طیور استفاده کرد. ویتامینC از طریق تاثیر بر کنترل استرس­ها می­تواند در سلامت پرنده و بهبود کیفیت پوسته موثر واقع شوند (Daghir, 1995 b). ویتامین E نیز در شرایط استرس گرمایی و کاهش کیفیت پوسته می­تواند موثر واقع شود (Bollengierlee et al., 1998). ویتامینA  بیشتر بر کیفیت درونی تخم مرغ موثر است و کمبود آن موجب افزایش لکه های خونی در تخم مرغ می­شود.

3.  آب

آب با غلظت بالای الکترولیت­ها می­تواند در دراز مدت اثرات منفی را بر روی پوسته تخم مرغ ها ایجاد نماید ( Balnave and Yoselewitz, 1987).  بالا بودن دمای آب مصرفی پرنده می­تواند منجر به کاهش مصرف و یا حتی قطع مصرف آب شده و در کیفیت پوسته تغییر ایجاد کند. مطالعات نشان داد که فرآهم آوردن آب خنک در شرایط استرس گرمایی به بهبود کیفت پوسته کمک می­کند (Glatz, 1993). با این حال در گزارشی دیگر که در شرایط اعمال استرس گرمایی 30 درجه بر روی مرغ های تخمگذار جوان (18 هفته) انجام شد،  کاهش دمای آب از 23 به 16 درجه در پرنده های گروه آزمایشی علارغم افزایش مصرف خوراک و در نتیجه آن افزایش تولید، تاثیری معنی داری  بر کیفیت پوسته نداشت (Gutierrez et al., 2009).  افزایش غلظت نمک در جیره یا آب اشامیدنی موجب کاهش کیفیت پوسته از طریق کاهش ضخامت و خاکستر پوسته و افزایش تخم مرغ های شکسته گردید که تاثیر افزایش غلظت نمک از طریق آب (ppm2000) آشامیدنی محسوس تر بود (Pourreza et al., 2000). در مطالعه ای که بر روی غلظت املاح آب و تاثیر آن بر کیفیت پوسته انجام شد، غلظت  ppm2000 نمک در آب مصرفی موجب نازک شدن پوسته تخم مرغ گردید (Jones, 2006).

4. سموم آلی

آلودگی جیره به مایکوتوکسین­ها (کپک ها) می­تواند کاهش کیفیت پوسته را موجب گردد. البته این عامل ابتدا کاهش مصرف خوراک را باعث می­شود (Suksupath et al., 1989). جورز، 1990 افزایش شکستگی تخم مرغ را از 3 تا 18 درصد در نتیجه مسمومیت با توکسین T-2 گزارش کرد (Jewes, 1990). آلودگی شدن جیره با ppm  5/2 آفلاتوکسین B1 موجب کاهش وزن پوسته در مقایسه با گروه کنترل گردید (Zaghini et al. 2005) آفلاتوکسین ها و برخی متابولیت های آن علاوه بر اثرات منفی در تولید و کاهش در کیفیت پوسته، در غلظت­های بالا میتوانند با انتقال به محتویات درون تخم مرغ سلامت مصرف کننده نهایی را نیز تهدید ­کنند (Zaghini et al., 2001). کاهش مقاومت به درگیری­های کوکسیدیوزی و سالمونلایی نیز از اثرات آلودگی جیره به آفلاتوکسین­ها می­باشد (Oliveira et al., 2002).

عوامل مدیریتی

تراکم بالای گله، تغییر در برنامه نوری، تهویه ناکافی و فرآهم نبودن آب به اندازه نیاز می­تواند موجب افزایش شکستگی پوسته شود (Coutts and Wilson, 1990).

بیماری

بیماری های ویروسی از قبیل نیوکاسل، آنفلوآنزا و برونشیت علاوه بر کاهش تولید موجب افزایش تخم مرغ های شکسته می­شوند.

اندازه تخم مرغ

تخم مرغ های کوچکتر پوسته مقاومتری نسبت به تخم مرغ بزرگ دارند. مرغ ظرفیت مشخصی و محدودی برای رسوب کلسیم در  پوسته دارد در نتیجه مقدار مشابه­ای از کلسیم در تخم مرغ­های بزرگتر رسوب می­کند (Butcher and Miles, 2003a).

 استرس­های عمومی

یک استرس به تنهایی کافی است تا فرآیندی را به راه اندازد که تا چندین روز تشکیل تخم مرغ را مختل نماید. بطور مثال:

• هر عاملی که منجر به تخمگذاری زود تر از موعد شود منجر به تولید تخم هایی با پوست نرم یا نازک خواهد شد.
• چنانچه تخم بیشتر از حد ممکن در ناحیه غدد پوسته ساز باقی بماند تخم­های بعدی فرصت کمتری برای تشکیل پوسته خواهند داشت و در نهایت تخم های بعدی با پوست نازک یا حتی فاقد پوسته خواهند بود.
• بعضی استرس­ها موجب شکستن پوسته طی فرآیند تشکیل و در غدد پوسته ساز (10 تا 14 ساعت قبل از تخم گذاری) می شود.

سلومون، (1991) بیان کرد که زمانیکه یک لایه پستانی نامناسب شکل می­گیرد (در نتیجه بروز استرس قبل از رسیدن تخم به ناحیه تشکیل پوسته) پرنده دچار اختلال و تولید تخم های نازک و نرم پدیده ای کاملا معمول خواهد بود. ترشح هورمون اپی نفرین در زمان استرس موجب تاخیر در تخمگذاری و توقف تشکیل کوتیکل در غدد پوسته ساز می­شود. (Butcher and Miles, 2003b)

استرس گرمایی

تمام شاخصه های کیفیت پوسته وابسته به دمای محیطی اند و استرس گرمایی  به تمام این شاخصه ها آسیب می­رساند. بیشتر اثرات منفی استرس گرمایی از طریق کاهش مصرف خوراک رخ می­دهد که در نهایت منجر به کاهش دریافت مواد معدنی کافی و برهم خوردن تعادل اسیدی محیط برای تشکیل پوسته خواهد شد. احمد و همکاران، 2005 بیان کردند که  در ساختار پوسته، رسوب مواد با اندازه کریستال­های کوچکتر  موجب تراکم و سختی بیشتر خواهد شد (Ahmed et al., 2005). در دمای بالا سرعت رسوب کربنات کلسیم افزایش می­یابد و افزایش نرخ رسوب کلسیم در دمای بالا موجب تشکیل کریستال­های بزرگتر و ضعیف شدن پوسته می­شود. پرنده برای مقابله با گرما له له می­زند و این نوع تنفس موجب کاهش دی اکسید کربن خون و بروزالکالوز تنفسی می­گردد. کاهش CO2 خون موجب بالا رفتن PH خون و متعاقب آن کاهش یون­های Ca2+ (برای حفظ تعادل PH) و کاهش رسوب کلسیم برای تشکیل پوسته می­شود.

 نژاد

در نتیجه انتخاب ژنتیکی و اصلاح نژاد، سویه­ های مختلف مرغ تخمگذار در کیفیت، اندازه و تولید تخم مرغ و بطور کاملا واضح نژادهای مدرن در مقایسه با نژادهای بومی متفاوت اند. انتخاب و اصلاح نژاد سویه­ ها بر اساس فاکتورهای تولیدی از قبیل وزن و درصد تولید تخم مرغ منجر به تحت تاثیر قرار گرفتن و ضعیف شدن سایر پارامترها از قبیل کیفیت تخم مرغ شده است (Poggenpoel et al, 1996).

 سن

کاهش کیفیت پوست تخم مرغ با افزایش سن فرآیندی معمول و در بسیاری از مطالعات گزارش شده است. با افزایش سن پرنده اندازه و وزن تخم مرغ نیز افزایش می­یابد در حالی که وزن پوسته ثابت است یا افزایش وزن پوسته متناسب با افزایش وزن و اندازه تخم مرغ نیست. به عبارتی درصد پوسته تخم نسبت به وزن تخم مرغ با افزایش سن کاهش می­یابد. شواهدی موجود است که نشان می­دهد ناتوانی مرغ در تولید پوسته به آنزیم 25- هیدروکسی کوله کلسیفرول -1- هیدروکسیلاز، آنزیم مسئول هموستازی کلسیم، مرتبط است (Elaroussi et al., 1994). بنابر این مدیریت تغذیه مرغ های مسن در جهت کاهش اندازه تخم مرغ (Keshavarz,2003 b) و استفاده از برخی مکمل­ها می­تواند موجب بهیود کیفیت تخم مرغ گردد  (Mabe et al., 2003). با افزایش سن علارغم افزایش وزن تخم مرغ و افزایش سطح، وزن پوسته چندان تغییر و افزایش چشمگیری ندارد. شکل 3 مکانیسم افت کیفیت پوسته را در مرغ پیر نشان می­دهد.

عناصر نقش اساسی را در توسعه و رشد پوسته در پوسته تخم مرغ ایفا می­کنند، که در این میان برخی عناصر نقش اصلی را  در استحکام و ضخامت پوسته دارند.

در مورد عناصر شکل دهنده پوسته در مرغ های مسن، یون­ های کلسیم، گوگرد، و کبالت بطور معنی داری کاهش، درحالی که سدیم، پتاسیم، و وانادیوم افزایش می­یابد. عناصر کمیاب در ساختار آنزیم­ های سنتز کننده کریستال­های کلسیم تشکیل دهنده پوسته شرکت می­کنند. گوگرد نقش مهمی را در پروتئوگلیکان­های سولفاته که از سلول­های اپتلیال ترشح می­شوند و در ساختار فیبری مولکول­های کلاژن ایفا می­کند. کبالت در تشکیل استخوان و همانند کلسیم در ساختار پوسته رسوب می­کند. پتاسیم در تنظیم تراوش مایعات رحم نقش دارد و غلظت آن در مرحله اول تشکیل پوسته و در مراحل پایانی رسوب کلسیم افزایش می­یابد. افزایش سن موجب آسیب سلول­های اندومتریال یا اختلال در تراوش مایعات رحم  می­شود که موجب افزایش تراوش سدیم و پتاسیم در سلول­های اندومتریال می­شود. بنابر این در نهایت افزایش سن با آسیب به بافت رحمی موجب کاهش تراوش هورمون­های جنسی و در نتیجه کاهش سطح کلسیم، گوگرد و کبالت در رحم می­شود. کاهش این یون­ها موجب محدودیت تشکیل ساختار کریستالی لایه پایه و تشکیل اجسام پستانی و کاهش دانسیته این ناحیه و لایه مشبک می­شود که کاهش کیفیت پوسته را موجب خواهد شد. خلاصه این اتفاقات در شکل 3 مشخص شده است (Park and sohn, 2018).

 عوامل درونی

زمان تخمگذاری نقش فیزیولوژیک و حیاتی را در تعیین ویژگی­های پوسته ایفا می­نماید. رسوب کلسیم بر روی پوسته یک فرآیند خطی است که در غدد پوسته ساز رخ می­دهد. در شرایط استاندار نوردهی، گستره زمان تخمگذاری محدود به ساعات روز بین 7:30 تا 16:00 می­باشد (Campo et al. 2007).

زمان تخمگذاری به طور معنی دار وزن، ضخامت و عناصر پوسته را تغییر می­دهد که در تخم های گذاشته شده بین 7 تا 12:00 بطور معنی دار  بیشتر از تخم های گذاشته شده در بعد ظهر است، سپس وزن پوسته تا ساعت 12:45 بطور معنی دار افزایش یافته وسپس در ادامه روز در همان سطح بالا باقی می­ماند بجز در ساعات 14:45 تا 16:45 (Tumova, et al. 2007). این مطالعات در تایید مطالعات قبلی تاکید کردند که همیشه وزن پوسته در تخم های گذاشته شده در نوبت صبح بالاتراست. البته در برخی سویه­ها ممکن است این موضوع متفاوت باشد. مقدار کلسیم در تخم مرغ­های گذاشته شده در صبح بیشتر است این پدیده ممکن است بدلیل مدل دینامیکی جریان رسوب کلسیم باشد که در تاریکی بیشتر است. همچنین نرخ بالای رسوب کلسیم استخوان مدولا در طول دوره تاریکی (Kebreab et al. 2009). برخلاف کلسیم مقدار فسفر در تخم­های گذاشته شده در بعد ظهر بیشتر است و دلیل آن ادامه رسوب فسفر در زمان قطع رسوب کلسیم است (Ogawa et al. 2004).

 دوره های تولید

Arpášová et al, 2010  گزارش دادند که با افزایش دوره های تخمگذاری کیفیت پوسته نیز کاهش می یابد. آنها با بررسی فرآسنجه­های کیفی پوسته در دوره های اول و دوم تولید شامل دوره نخستین (18 تا 60 هفتگی) و دوره دوم پس از تولک بری (70 تا 110 هفتگی)، کاهش معنی داری در درصد، استحکام، ضخامت و دانسیته پوسته مشاهده کردند و همچنین افزایش بد شکلی پوسته با افزایش دوره های تولید رخ داد.

تحقیق و بررسی:

واحد تحقیق و توسعه شرکت ماکیان مکمل کیمیا